ΚΕΝΤΡΟ ΑΠΑΡΧΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ
Το θέμα της ερευνητικής εργασίας περιστρέφεται γύρω από την μελέτη της νευρολογίας του εγκεφάλου, της νευροεπιστήμης. Αναλυτικότερα, θα παρουσιαστεί η ανατομία του εγκεφάλου και στην συνέχεια θα γίνει σε βάθος αναφορά στις λειτουργίες του. Τα δομικά στοιχεία του νευρικού συστήματος αποτελούν το κορμό λειτουργίας ολοκλήρου του οργανισμού, με σημαντικότερο όλων τον εγκέφαλο, το όργανο το οποίο καταναλώνει ημερησίως το 20-30 % της συνολικής ενέργειας του οργανισμού. Παρόλο τον μικρό του όγκο, ο ανθρώπινος εγκέφαλος ελέγχει εκατομμύρια λειτουργίες και διεργασίες που η σύγχρονη νευροεπιστήμη μόλις έχει αρχίσει να κατανοεί με ειδικά εργαλεία, όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα fMRI. Η “πλαστική” συμπεριφορά του ως “επεξεργαστής” που παράγει μη προσχεδιασμένες αντιδράσεις, διογκώνει την δυσκολία μελέτης του και την πρόβλεψη των λειτουργιών του. Μελέτες διάφορων περιοχών του φλοιού του εγκεφάλου αποκαλύπτουν και την ύπαρξη νευρογένεσης (παραγωγής νέων νευρικών κυττάρων που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι στο μέλλον θα αποτελέσουν μέσο θεραπείας. Στην εργασία θα εξεταστούν και οι ιδιαιτερότητες που αναπτύσσει ένας εγκέφαλος, διάφορες νευροεκφυλιστικές παθήσεις, καθώς και σπάνιες διανοητικές δυνατότητες και ικανότητες που εμφανίζουν ορισμένοι άνθρωποι. Τέλος, θα εξεταστούν και ο τρόπος παραγωγής συνείδησης και το διαχρονικό ζήτημα της ύπαρξης ή μη της ελευθερίας της βούλησης.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Εγκέφαλος, νευρολογία, παθήσεις, νευροφυσιολογία, διανοητικές δυνατότητες, λειτουργίες, νεύρα και συνάψεις.
ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΔΟΜΗ & ΑΝΑΤΟΜΙΑ
Σε όλα τα χρόνια της εξέλιξης των οργανισμών μέσα στα πλαίσια της φυσικής επιλογής, όπως έχει διατυπωθεί η θεωρία από τον Kάρολο Δαρβίνο στο βιβλίο του “Η Καταγωγή των Ειδών”1, ο εγκέφαλος του ανθρώπου καθώς και ο ίδιος ο άνθρωπος έχει αναδειχθεί από πρωτόγονο ζώο (αυστραλοπίθηκος), σε έλλογη εξελικτική μορφή. Κατά την έλευση του 20ού αιώνα παρατηρήθηκαν σημαντικές πρόοδοι στην μελέτη και την ανάλυση της εγκεφαλικής δομής από τους σημερινούς νευροεπιστήμονες, όπως και στην χαρτογράφηση του εγκεφάλου κατά τις περιοχές Brodmann. Ένα από τα σημαντικότερα μέρη της εξελικτικής πορείας του ανθρώπου, αποτελεί η ύπαρξη και η ανάπτυξη του εγκεφαλικού φλοιού (neocortex), ο οποίος έδωσε στον άνθρωπο την ικανότητα της σκέψης, της λογικής, της ανάλυσης και της αντίληψης.
Ο εγκέφαλος αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Eίναι το πιο πολύπλοκο τμήμα του ανθρώπινου οργανισμού και αποτελεί το βασικό ρυθμιστή και συντονιστή όλων των οργάνων και λειτουργικών συστημάτων του σώματος, ώστε όλα τα όργανα και τα συστήματα να ενεργούν ως ένα ενιαίο αρμονικό σύνολο. Με βάση τις νοητικές λειτουργίες του ο εγκέφαλος επικοινωνεί, πληροφορείται και αντιλαμβάνεται τα γεγονότα και τις μεταβολές που συμβαίνουν τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού. Τα μηνύματα –πληροφορίες από το διάσπαρτο δίκτυο των αισθητηριακών υποδοχέων μεταβιβάζονται στα νευρωνικά κέντρα του εγκεφάλου, όπου γίνεται ανάλυση και σύγκριση με προηγούμενα μηνύματα και αποθηκευμένες πληροφορίες. Αμέσως μετά ακολουθούν, δια μέσου των καθορισμένων κινητικών οδών, οι εντολές του εγκεφάλου για να καταλήξουμε σε κάποια συμπεριφορά και δράση, ώστε να επιτευχθεί η επιθυμητή προσαρμογή και η επιβίωση του οργανισμού. (Κολιάδης, 2002)
Περιβάλλεται από το εγκεφαλικό κρανίο καθώς και από τρεις προστατευτικές μεμβράνες, τις μήνιγγες. Η εξωτερική, σκληρή και ανθεκτική, ονομάζεται
σκληρή μήνιγγα. Ανάμεσα σε αυτή και τον εγκέφαλο υπάρχει η αραχνοειδής μήνιγγα, και ακριβώς πάνω στον εγκέφαλο και κατερχόμενη στις πτυχές και στις σχισμές του εγκεφάλου βρίσκεται η λεπτή ή χοριοειδής μήνιγγα. (Λυμπεράκης, 1997)
Ανάμεσα στη μεσαία και την εσωτερική μήνιγγα υπάρχει το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, το οποίο προστατεύει τον εγκέφαλο από κακώσεις, μειώνει τους κραδασμούς , συμβάλλει στη στήριξη ( ενώ ο εγκέφαλος είναι περίπου 1500 γρ. η «άνωση» που προκαλεί τον κάνει αισθητό ως 50 γρ. , μειώνοντας έτσι την πίεση που ασκείται στη βάση του εγκεφάλου και στα αγγεία) και συμβάλλει επίσης στη θρέψη του . Η βάση του εγκεφαλικού κρανίου έρχεται σε επαφή με την κατώτερη πτέρυγα του εγκεφάλου και διαμέσου τρημάτων επιτρέπεται η δίοδος των κρανιακών νεύρων και του νωτιαίου μυελού.
Ο εγκέφαλος αποτελείται από τα δύο ημισφαίρια ,τα οποία χωρίζονται σε δεξί και αριστερό, μέσω της επιμήκους σχισμής, το στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα. Τα ημισφαίρια χωρίζονται σε μικρότερες περιοχές , που ονομάζονται λοβοί. Κάθε ημισφαίριο περιλαμβάνει μέρη των λοβών: μετωπιαίος (κινητικές επεξεργασίες, λογική σκέψη), βρεγματικός (επεξεργασία ερεθισμάτων που αφορούν την αφή, την αίσθηση της πίεσης, του πόνου και της θερμοκρασίας ), κροταφικός (επεξεργασία ακουστικών ερεθισμάτων), ινιακός (επεξεργασία οπτικών ερεθισμάτων).
Στην πρόσθια περιοχή του εγκεφάλου αναπτύσσονται σύνδεσμοι μεταξύ των ημισφαιρίων ,το γνωστό μεσολόβιο, ο πρόσθιος σύνδεσμος του εγκεφάλου, ο σύνδεσμος των ιππόκαμπων.
Το εσωτερικό τμήμα του πρόσθιου εγκεφάλου ή διάμεσος εγκέφαλος περιλαμβάνει δομές όπως ο θάλαμος , ο υποθάλαμος και η υπόφυση που αποτελούν την κύρια πηγή εισερχόμενων πληροφοριών προς τον εγκεφαλικό φλοιό, ο οποίος αποτελεί το εξωτερικό τμήμα του πρόσθιου εγκεφάλου. (Κολιάδης 2002) (Λυμπεράκης 1997)
O εγκεφαλικός φλοιός, είναι μια δομή στον εγκέφαλο των σπονδυλωτών ζώων με ιδιόμορφες λειτουργικές και δομικές ιδιότητες. Αποτελεί το 80% του ανθρώπινου εγκεφάλου και η ύπαρξή του αυξάνει την πολυπλοκότητα της λειτουργίας του εγκεφάλου. Εξωτερικά αποτελείται από φαιά ουσία, που σχηματίζεται από τα κυτταρικά στρώματα της εξωτερικής επιφάνειας του πρόσθιου εγκεφάλου. Περιέχει το 70% περίπου των νευρώνων του ΚΝΣ, που έχουν γκρίζο χρώμα και είναι υπεύθυνοι για την επεξεργασία των πληροφοριών που μεταβιβάζονται από και προς τον εγκέφαλο. Αντίθετα, μεγάλος αριθμός εμμύελων λευκών νευραξόνων εκτείνεται προς το εσωτερικό του φλοιού σχηματίζοντας τη λευκή ουσία των εγκεφαλικών ημισφαιρίων.(Sternberg, 2007, Κολιάδης , 2002)
Ο ανθρώπινος εγκεφαλικός φλοιός έχει πάχος 2-4mm και συνήθως, παρουσιάζει πολλές εγκολπώσεις-αναδιπλώσεις, που περιλαμβάνουν τις αύλακες (μικρές ραβδώσεις στην επιφάνεια του φλοιού), τις σχισμές (μεγαλύτερες , βαθιές αυλακώσεις) και τις έλικες (επάρματα/εξογκώματα ανάμεσα σε συνεχόμενες σχισμές και αύλακες). ( Sternberg,2007)
Διαδραματίζει κεντρικό ρόλο σε όλες τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες όπως η μνήμη, η προσοχή, η γνωστική αντίληψη, η σκέψη, η γλώσσα και η συνείδηση, οι προκινητικές ικανότητες. Καθιστά τον άνθρωπο ικανό να κάνει σχέδια, να συντονίζει τις σκέψεις και τις πράξεις του, να αντιλαμβάνεται τους οπτικούς και ηχητικούς σχηματισμούς, να χρησιμοποιεί τη γλώσσα για να επικοινωνεί. Είναι η μοναδική περιοχή του ΚΝΣ που είναι υπεύθυνη για τις συνειδητές λειτουργίες. Το αρχαιότερο τμήμα του φλοιού, είναι ο ιππόκαμπος ενώ το νεότερο, είναι ο νεοφλοιός, στον οποίο προσδένονται γύρω στα 16 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα (από τα 86 δις. στο σύνολο).
Ο θάλαμος προωθεί τις νευρικές ώσεις από τους αισθητικούς υποδοχείς της περιφέρειας στις κατάλληλες περιοχές του φλοιού για να αναλυθούν.
Ο υποθάλαμος ρυθμίζει την ισορροπία του εσωτερικού περιβάλλοντος του ανθρώπου (ομοιόσταση), τη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος, την έκκριση των ορμονών. Η διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος, η λήψη της τροφής και ο μεταβολισμός, η σταθερότητα της αρτηριακής πίεσης και του επιπέδου των ηλεκτρολυτών, η ενυδάτωση του οργανισμού, ο ύπνος, η σεξουαλική αλλά και η συγκινησιακή συμπεριφορά εξαρτώνται απ’ αυτόν. Ελέγχει την υπόφυση (αδένας) κι έτσι συνδέει το νευρικό σύστημα με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων.
Ο μέσος εγκέφαλος συνδέει την γέφυρα με το πρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου και βρίσκεται κάτω από τον θάλαμο.
Τέλος, ο οπίσθιος εγκέφαλος περιλαμβάνει τη γέφυρα, την παρεγκεφαλίδα και τον προμήκη μυελό.
Η παρεγκεφαλίδα βρίσκεται κάτω από τον ινιακό λοβό και ρυθμίζει τη διατήρηση της ισορροπίας, επηρεάζει τη στάση και το μυϊκό τόνο και συντονίζει τις κινήσεις. (Crossman & Neary, 2003, Martin, 2005, Λυμπεράκης, 1997)
Στον προμήκη μυελό, ο οποίος εμφανίζει σχήμα πεπλατυσμένου σάκου, έχουν την έδρα τους λειτουργίες που αφορούν την κυκλοφορία του αίματος, την αναπνοή, τη μάσηση, την πέψη, δηλαδή «ζωτικές λειτουργίες» και μια ενδεχόμενη καταστροφή του οδηγεί σε θάνατο. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο προμήκης μυελός ονομάζεται «κέντρο της ζωής» . ( Λυμπεράκης , 1997)
Από τη γέφυρα διέρχονται οι νευρικές οδοί του κινητικού συστήματος και συντονίζονται οι κινήσεις δεξιού και αριστερού τμήματος του σώματος. Επίσης η γέφυρα είναι μια πολύ σημαντική δομή καθώς πολλά κρανιακά νεύρα καταλήγουν σε αυτή. (Martin, 2005)
Το άθροισμα προμήκης μυελός, γέφυρα και μέσος εγκέφαλος αποτελούν το εγκεφαλικό στέλεχος, το οποίο, ουσιαστικά αποτελεί τη συνέχεια του νωτιαίου μυελού.
ΝΕΥΡΩΝΑΣ
Ως νευρώνα ορίζουμε το κύτταρο που αποτελεί το δομικό λειτουργικό μέρος του νευρικού συστήματος. Ένας νευρώνας αποτελείται από το κυτταρικό σώμα, που περιέχει τον πυρήνα και τα οργανίδια του κυττάρου και από μια ή περισσότερες αποφυάδες. Οι αποφυάδες αυτές διακρίνονται στους δενδρίτες ( συνήθως μικρές σε μήκος αποφυάδες, με πολλές διακλαδώσεις), οι οποίοι δέχονται σήματα/ερεθίσματα στο κύτταρο και στον άξονα ή νευρίτη ( μεγάλος σε μήκος που μπορεί να φτάνει και το ένα μέτρο) που τα διαδίδει ως τις τελικές απολήξεις του, τα τελικά κομβία, όπου γίνεται η εκφόρτωση του ηλεκτρικού σήματος. Κάθε νευρώνας διαθέτει μόνο ένα άξονα, αλλά αυτός ο άξονας μπορεί να διακλαδίζεται έντονα, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται η επικοινωνία με πολλά κύτταρα-στόχους. Τα τελικά κομβία στο τέλος του νευράξονα αποτελούν τους προδρόμους της σύναψης. Οι περισσότεροι νευράξονες είναι μονωμένοι με έλυτρα Οι άξονες του περιφερειακού νευρικού συστήματος (ΠΝΣ) περιβάλλονται κατά μήκος από ένα μυελώδες έλυτρο, περίβλημα το οποίο σχηματίζεται από μια μεγάλη αλυσίδα κυττάρων Schwann. Το σύστημα αυτό διασφαλίζει την διάδοση των ηλεκτρικών παλμών (Spike) κατά μήκος του άξονα, με ταχύτητα περίπου 100 μ./δευτ. Ο αριθμός των spikes ανά δευτερόλεπτο (Fi=Spike/s) ορίζεται ως η “συχνότητα κένωσης” ή συχνότητα νεύρωσης του νευρώνα. Οι ηλεκτρικοί παλμοί (spikes) προκαλούνται από έναν μηχανισμό πόλωσης και εκπόλωσης της μεμβράνης του νευρώνα. Ανάμεσα στα έλυτρα υπάρχει ένα κενό, στο οποίο ο νευράξονας είναι γυμνός. Αυτό το σημείο ονομάζεται κόμβος Ραβιέ και είναι πλούσιο σε διαύλους νατρίου. Σε κάθε κόμβο το σήμα ενδυναμώνεται ξανά. Οι άξονες των κυττάρων του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ) καλύπτονται από έλυτρα μυελίνης που φτιάχνονται από ειδικά νευρογλοιακά κύτταρα, τους ολιγοδενδρίτες.
Τύποι Νευρώνων
Οι αισθητήριοι νευρώνες (προσαγωγοί νευρώνες): συμμετέχουν στη λήψη ερεθισμάτων από το περιβάλλον, μεταφέροντας τις πληροφορίες από τα αισθητήρια όργανα στο κεντρικό νευρικό σύστημα, διαμέσου διάφορων οδών.
Οι ενδιάµεσοι ή συνδετικοί νευρώνες: βρίσκονται στο εσωτερικό του κεντρικού νευρικού συστήματος, «υποδέχονται» τις πληροφορίες που παρέχουν οι αισθητήριοι νευρώνες και τις μεταδίδουν στους κινητικούς νευρώνες. Λειτουργούν ως μονάδες ενδιάμεσης επεξεργασίας ερεθισμάτων.
Οι κινητικοί νευρώνες (απαγωγοί νευρώνες): μεταφέρουν τα μηνύματα από το ΚΝΣ ( εγκέφαλο και νωτιαίο μυελό) στα εκτελεστικά όργανα και αυτά αντιδρούν είτε με σύσπαση, οι μύες, είτε με έκκριση ουσιών , οι αδένες.
Συνάψεις
Συνάψεις καλούνται οι εξειδικευμένες περιοχές λειτουργικής επικοινωνίας μεταξύ νευρικών κυττάρων και μεταξύ νευρικών κυττάρων και άλλων τύπων κυττάρων, όπως μυϊκών κυττάρων σε εκτελεστικά όργανα στόχους.
Στις Συνάψεις περιλαμβάνονται το προσυναπτικό άκρο ενός νευρώνα, δηλαδή τα τελικά του κομβία, με πολλά μιτοχόνδρια και κυστίδια με την νευροδιβιβαστική ουσία. Το μετασυναπτικό άκρο ενός νευρώνα ή ενός εκτελεστικού οργάνου με τους κατάλληλους υποδοχείς της νευροδιαβιβαστικής ουσίας . Ανάμεσα στα δύο άκρα υπάρχει χώρος –σχισμή πάχους 15-20nm.
Νευροδιαβιβαστές είναι χημικές ουσίες του νευρικού συστήματος που απελευθερώνονται από τις αξονικές απολήξεις των νευρικών κυττάρων στην περιοχή των συνάψεων και επιδρούν στα μετασυναπτικά κύτταρα μεταβάλλοντας την ηλεκτρική τους δραστηριότητα προκαλώντας είτε εκπόλωση είτε υπερπόλωση και κατά συνέπεια αυξάνοντας ή μειώνοντας την πιθανότητα πυροδότησης ενεργού δυναμικού στα κύτταρα αυτά και άρα, δημιουργία νευρικής ώσης.
ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Συνείδηση είναι η νοητική δυνατότητα ενός οργανισμού η οποία του επιτρέπει, σε προέκταση των αισθήσεών του, να γνωρίζει και να κατανοεί τον εαυτό του, το περιβάλλον του, τα συμβαίνοντα. Ως συνείδηση είναι δυνατό να οριστεί η άμεση αντίληψη που έχει το άτομο για τον εαυτό του, για τις νοητικές του λειτουργίες, για τις πράξεις του και για κάθε είδους εμπειρία, στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης του με το περιβάλλον. Η επαφή με το περιβάλλον, βέβαια, επιφέρει και τη γνώση του περιβάλλοντος και την οριοθέτηση του ατόμου από το περιβάλλον του. Κατά έναν άλλο ορισμό, λοιπόν, ως συνείδηση ορίζεται η σαφής γνώση που έχει το υποκείμενο για τον εαυτό του και για τον κόσμο που τον περιβάλλει και από τον οποίο μπορεί να αντιδιαστέλλεται.
Υπεύθυνες για το επίπεδο συνείδησης του ατόμου και για την εγρήγορση του εγκεφάλου είναι, κυρίως, οι δομές του που απαρτίζουν το εγκεφαλικό στέλεχος, δηλαδή ο μεσεγκέφαλος, η γέφυρα και ο προμήκης μυελός και ειδικότερα ένα χαλαρά οργανωμένο δίκτυο νευρώνων, που διατρέχει το εγκεφαλικό στέλεχος κατά μήκος της μέσης γραμμής του, ο δικτυωτός σχηματισμός.
Παρά τον θεμελειακό ρόλο της συνείδησης στην ανθρώπινη ζωή, αποτελεί ένα ακανθώδες ερμηνευτικό πρόβλημα, υπό την έννοια ότι δε γνωρίζουμε πως αυτή παράγεται, ενώ επίσης υπάρχει διχογνωμία για το αν είναι προϊόν ανθρώπινης δραστηριότητας ή αποτελεί αυθύπαρκτη φυσική ιδιότητα. Με αλλά λόγια, υπάρχει διχογνωμία για το αν η συνείδηση συνδέεται με την ανθρώπινη λειτουργία ή υφίσταται ανεξάρτητα από τον άνθρωπο.
Σύμφωνα με την πρώτη άποψη, την υλιστική προσέγγιση, η συνείδηση είναι προϊόν της εγκεφαλικής λειτουργίας. Πρωτεύον είναι το υλικό υπόστρωμα, ο εγκέφαλος, ενώ η συνείδηση δεν υπάρχει ως αυθύπαρκτη οντότητα, αλλά ως επακόλουθο της εγκεφαλικής δραστηριότητας, ως αναδυόμενη ιδιότητα της εγκεφαλικής λειτουργίας.
Σύμφωνα με την δεύτερη άποψη, την ιδεαλιστική προσέγγιση, η συνείδηση είναι θεμελιώδης πραγματικότητα, αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της φύσης, εξίσου θεμελιώδες όπως ο χώρος, ο χρόνος, η ύλη. Ενδεχομένως, σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, ο υλικός κόσμος να αποτελεί προϊόν της συνείδησης. Κατά τον Πλάτωνα, ο πραγματικός κόσμος είναι ο Κόσμος των Ιδεών και ό,τι αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας αποτελεί κακέκτυπο του ιδεατού κόσμου. Πάντα κατά τον Πλάτωνα, ακόμα και η μαθηματικές έννοιες είναι αυθύπαρκτες και όταν κάποιος αντιλαμβάνεται κάποια μαθηματική έννοια αυτό σημαίνει ότι τότες εισέρχεται στον Κόσμο των Ιδεών.
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι ο Μπιχεβιορισμός, βέβαια στα πρώτα του βήματα εξόρισε τη συνείδηση, όπως και τη σκέψη και το συναίσθημα και την κρίση, από το χώρο της επιστήμης, διότι θεωρήθηκε ότι δεν αποτελεί μετρήσιμο μέγεθος. Η Ψυχολογία, υπό την επήρεια του Μπιχεβιορισμού, προσπάθησε να εφαρμόσει τη Φυσική της μηχανής στον άνθρωπο. Πως, όμως, ήταν δυνατό να προσομοιωθεί ο άνθρωπος με μια μηχανή; Είναι φανερό μάλιστα ότι παρόλο της χονδροειδής άποψης της Ψυχολογίας, η σημερινή επιστήμη μέσω των αξονικών τομογράφων παρακολουθεί τις νοητικές ή πνευματικές εγκεφαλικές δραστηριότητες όπως η μνήμη, η λειτουργία της αντίληψης , της μάθησης και θεωρεί απαραίτητη την προύπαρξη της συνείδησης για την φυσιολογική δραστηριότητα του εγκεφάλου.
Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της συνείδησης είναι ότι αυτή δεν υφίσταται ανεξάρτητα από τα περιεχόμενα της. Η συνείδηση δεν είναι ένας χώρος κενός, στον οποίο εμφανίζονται τα διάφορα αντικείμενα της ενημερότητας. Επομένως δεν μπορεί να μιλά κανείς για ιδιότητες της ανεξάρτητες από τις πληροφορίες που υπάρχουν σε αυτήν και από τον τρόπο που εμφανίζονται σε αυτήν. Οτιδήποτε υπάρχει σε αυτήν δεν μένει σταθερό κι αμετάβλητο αλλά υπάρχει μια συνεχής ροή των περιεχομένων της. Αυτό ονομάζεται ρεύμα της συνείδησης. Με άλλα λόγια είναι η ροή αντιλήψεων, σκόπιμων σκέψεων, αποσπασματικών νοερών εικόνων, αναπολήσεων, αισθημάτων, συναισθημάτων, ευχών, φαντασιώσεων του αδυνάτου, όλων αυτών που συνιστούν την εμπειρία της ζωής κάποιου.
Η λειτουργία της συνείδησης δεν περιορίζεται όμως μόνο στην εξασφάλιση ενημερότητας για τη γνωστική ή δυναμική πλευρά του νου. Η ενημερότητα είναι προϋπόθεση για την επέμβαση στις νοητικές διεργασίες και τη ρύθμιση τους, ώστε η δράση που αναπτύσσεται για την επίτευξη ενός στόχου να ολοκληρωθεί και να εκτελεστεί σωστά. Ο προσαρμοστικός ρόλος της συνείδησης δεν είναι άλλος από την παρακολούθηση, διόρθωση και καθοδήγηση της δράσης.
Παρόλα ταύτα τα ερωτήματα που διυλίζουν τον λανθάνοντα ψυχιατρικό ντετερμινισμό εξακολουθούν να απασχολούν την νευροεπιστήμη, η οποία συνεχώς επιδιώκει την ολιστική ερμηνεία διερωτήσεων περί ύπαρξης, περί κόσμου, περί συνείδησης που ταλανίζουν τον άνθρωπο στην πορεία της χρόνιας αυτής εξέλιξης.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Όπως καθίσταται φανερό, μέσα από την εκτενή αυτήν ανάλυση από την ιατρική στην φιλοσοφία και στην αφηρημένη συνείδηση, παρατίθενται αναλυτικά θέματα νευρολογικά, ψυχιατρικά και με δόση φιλοσοφικής διαύγειας. Η έρευνα ολοκληρώνεται με διερωτήματα και αναπάντητες αναζητήσεις